Bu sene Filmekiminin programı muhteşem. Açıp kıyaslamadım ama görebildiğim kadarıyla Cannes'ın yarışan filmlerinin de büyük kısmını dahil etmişler. Hemen kendime 5 adet film seçeyim; Another Earth, Elena, Le Gamin Au Velo, Melancholia, Where Do We Go Now?
A Cat in Paris -
Jean-Loup Felicioli & Alain Gagnol
A Dangerous Method - David Cronenberg
Another Happy Day - Sam Levinson
Another Earth - Mike Cahill
Beginners - Mike Mills
Café De Flore - Jean-Marc Vallée
Contagion - Steven Soderbergh
Days Of Grace - Everardo Valerio Gout
Elena - Andrey Zvyagintsev
Habemus Papam - Nanni Moretti
Holiday - Guillaume Nicloux
Hwanghae - Na Hong-Jin
Inni - Vincent Morisset
Jane Eyre - Cary Fukunaga
La Guerre Est Declarée - Valérie Donzelli
Le Gamin Au Velo - Jean-Pierre Dardenne
& Luc Dardenne
Le Havre - Aki Kaurismäki
Le Skylab - Julie Delpy
Life in a Day - Kevin Macdonald
Margin Call - J. C. Chandor
Martha Marcy May Marlene - Sean Durkin
Melancholia - Lars Von Trier
My Piece Of The Pie - Cédric Klapisch
Restless - Gus Van Sant
Simple Simon - Andreas Öhman
Sleeping Beauty - Julia Leigh
Snowtown - Justin Kurzel
The Artist - Michel Hazanavicius
The Devil’s Double - Lee Tamahori
The Future - Miranda July
The Island - Kamen Kalev
Thıs Must be the Place - Paolo Sorrentino
This is not a Film - Mojtaba Mirtahmasb
& Cafer Panahi
Bugün işte çalışırken çok sevdiğim "Kings of Convenience"'ın "Riot On An Empty Street" albümünü dinliyordum. Parçalardan birini dinlerken önce "Know-how" parçasında bir kadın vokal duydum, sonra albümün son parçası "The Build-up"'ta aynı güzel sesi tekrar duyunca işi gücü bırakıp, parçayı tekrara aldım. Bu güzel ses Feist'e aitmiş, kendisini yakınen takibe almalıyım diye youtube'da incelerken, ekranın sağ tarafındaki önerilerde "Jeff Buckley - Calling You" videosunu gördüm. Pek ihtimal vermemekle birlikte acaba bu beni en derinden etkileyen eserlerden olan "Calling You" mu diye videoya tıklayınca kulağıma hiç unutamayacağım şu melodi çalındı;
Kısaca eserin benim için hikayesi şöyle; ortaokul yıllarında, gri yağmurlu bir İstanbul sonbahar gününde okul çıkışı, o zamanlar çok farklı bir İstiklal Caddesi'nde, elimizde sıcak kahvemiz, hiç bilmediğimiz bir filme girdik. Henüz Beyoğlu'nun bağımsız yapımlar gösteren küçük sinemaları yerlerini büyük sermaye şirketlerinin sevimsiz ve cafcaflı sinemalarına terk etmemişti. Salon gündüz seansı da olmasının etkisiyle boştu ve biz iki üç arkadaş büyüleneceğimiz bir filmin başlamak üzere olduğundan bihaberdik. Filmin bizde gösterime girdiği ismi "Bağdat Cafe" idi, orijinal ismi ise "Out of Rosenheim". Filmin muhteşem atmosferini, bu insanı derinden etkileyen melodi kusursuz bir şekilde tamamlıyordu. Sözleri ise zaten filmi özetliyordu;
A desert road from Vegas to nowhere
Some place better than where you've been
A coffee machine that needs some fixing
In a little cafe just around the bend
I am calling you
Can't you hear me
I am calling you
A hot dry wind blows right thru me
Your baby's crying and I can't sleep
But we all know a change is coming
Coming closer sweet release
I am calling you
I know you hear me
I am calling you
Sonra Youtube'da fark ettim ki bu parçayı yorumlamayan kalmamış, Lara Fabian'lar, Celine Dion'lar, Barbra Streisand'lar el atmış, ama benim için en değerlisi, en özeli, filmin soundtrack'indeki aslı olan Javetta Steele'in yorumu;
Çok Önemli Uyarı; videodaki görüntüler filmle ilgili ispiyon içeriyor.
90'lı yılların sevdiğim grubu Jamiroquai'nin Kuruçeşme Arena'daki konserini izleme şansına sahip oldum. Konser öncesi ve sonrası düzenlenen Kadıköy-Kuruçeşme arasındaki motor seferlerine müteşekkir olduğumu belirtmeliyim, çünkü böylece yıpratıcı trafik çilesinden kurtulmuş olduk. İzleyicilerin yaşı 30-40 bandındaydı, bu da sanırım benim gibi Jamiraquai'ı 90'lı yıllarda severek dinlemiş kitlenin konsere rağbet ettiğini gösteriyor.
Konsere gelince, biraz hayal kırıklığı olduğunu belirtmeliyim. Öncelikle ses düzeni çok kötü idi. Kuruçeşme'deki konserleri pek takip ettiğimi söyleyemem, o yüzden hep böyle kötü bir ses düzeni ve akustik vardı da insanlar mı bunu kanıksadı, yoksa bu konsere özel mi her şey kötüydü bilemiyorum. Bir konserde öncelikle ses düzeni çok iyi olmalı, yoksa niye tüm sesleri çorbaya çeviren bir düzende beğendikleri sanatçıları dinlemek için insanlar para versin ki?
Jamiroquai grubunu bugünlere kadar tek başına taşıyan, sıradışı şapkaları ve danslarıyla farklılaşan Jay Kay, birkaç ay önce kırmış olduğu ayağına rağmen konseri de tek başına sürükledi, çok da sempatikti, konserin kırık ayağından dolayı ertelenmiş olmasından dolayı da özür diledi. Son yıllarda ürettiklerini tahmin ettiğim (muhtemelen de ağırlık son albümlerindeydi) parçalar, kötü ses düzeniyle de birleşince bana monoton ve sıradan geldi. Konserin benim için tek parlak anları "Cosmic Girl" ve "Deeper Underground" gibi 90'lı yıllar hitlerini seslendirdikleri zaman oldu.
Yönetmenin ilk filminde, büyük bir firmanın çok önemli bir pozisyonu için mücadele eden adaylar arasından sona kalan 8 kişi, son bir sınava girerler. Bu sınav bir odada geçer ve sınavın garip kurallarına uymayanlar, anında odadan atılır. Tek mekanda geçmesi ve sonuna kadar kendini izletmesi itibariyle fena değil, ama zayıf yanları da mevcut. Adaylar farklı cins, ırk, tip, farklı altyapı, farklı karakterlerde olsun diye çok zorlanmış, dolayısıyla bence seçilmiş olan kast vasat, hatta bazıları düpedüz kötü oyuncular. Bu farklılığa kasmayıp, esaslı (mesela tiyatro kökenli) oyuncular alınsaydı, ortaya muhteşem bir film çıkabilirdi. Aynı şeyi, benzer bir formatı olan "Cube" (1997) için de düşünmüştüm, orada da kötü oyunculuklar, filmin kurmaya çalıştığı gerilime zarar vermişlerdi.
Son yıllarda özellikle A.B.D'de yaşanan öğrenci katliamlarını konu eden başarılı filmler izlemiştik, ilk aklıma gelenler "Elephant" (2003) ve "Klass" (2007). Onlardan da önce 2002'de (Bang Bang You're Dead) bu hassas konuya el atmış ve altından başarıyla kalkmış. Yer yer, çok abartmadan klişelere yer vermesine, yer yer de fazla didaktik olmanın sınırlarında dolaşmasına rağmen iyi kotarılmış, özellikle ergenlikteki gençlere ve onların ebeveynlerine seyrettirilmesi gereken bir film.
Tom DiCillo ile iki ay önce "Living in Oblivion" vasıtasıyla tanışmıştık. Filmografisine bakınca, ne kadar az film çektiğini görerek üzüldüm, anlaşılan daha çok dizi çekimlerine vermiş kendini. Ben de 90'larda çektiği eski filmleriyle yetinmeye karar verdim.
"Box of Moonlight"'ın başrolünde kendisine cuk oturan bir rolle John Turturro var. Her şeyi planlı programlı, neredeyse robotlaşmış bir mühendisin, tesadüf eseri karşısına çıkan kendisinin tam zıttı bohem bir gençle kurduğu sıradışı arkadaşlığı anlatan film çok hoşuma gitti. Büyük bir iddiası olmayan, kendini fazla ciddiye almayan, mesajlarını seyirciye parmağını kocaman sallamadan veren sade ve özgün bir film.
Dicillo'nun sinemaya dönmesi dileğiyle.
Duncan Jones, babasının gölgesinden (David Bowie) "Moon" ile büyük başarıyla sıyrılmıştı (2009). Kubrick'in "2001:A Space Odyssey"'ini (1968) hatırlatan ama taklit etmeyen, başarılı bir science fiction idi. İkinci filmi "Source Code" ile bence ortalama bir film vererek, ilk filminin başarısına yaklaşamıyor. Yine de kötü bir film de değil. Başrolde Jack Gyllenhaal ondan alışık olduğumuz iyi performansı veriyor. İspiyon olmaması adına detaylarına girmeyeceğim, ölüm, hafıza ve paralel dünyalar üzerine oturtulan teoriyi ben anlamakta zorlandım, hatta anlamadım, bu da ikna olmamı çok zorlaştırdı, ama sürükleyici kurgu sayesinde işin polisiye kısmını baştan sona ilgiyle izledim. Sonla ilgili de ikna olmadım, filmin içine serpiştirilmiş Hollywood klişelerini (özellikle baba-oğul kısmı) cık cık yaparak izledim. Jones'un prodüktörlere ve Hollywood'a kulaklarını tıkıyarak kendi yolundan devam etmesini diliyorum.
Çok sevdiğimiz "How I Met Your Mother" dizisinin "Ted"'i, bir film yazıp yönetince izlemek farz oldu. New York'ta geçen hikaye, yetişkin olma, aşk ve arkadaşlık üzerine. Radnor'un canlandırdığı karakter de Ted'i hatırlatıyor. Tüm bunlar iyi güzel de, film maalesef olmamış, belki HIMYM dolayısıyla yükselen beklentiler, filmi aşağıya çekiyor olabilir, ama tarafsız bakmayı başarmış olabilseydim de pek beğeneceğimi zannetmiyorum. Film, hafif eğlencelik olduğu için yönetsel deha gerektirmiyor ama senaryonun daha zeki ve olgun olmasını ümit ederdim. Sonuç bence vasat olmuş, Radnor'ın özellikle yazarlık konusunda daha çok pişmesi gerekiyor.
Çok sevdiğimiz iki yaz dizisinden "Mad Men" kışa ertelenince, "Entourage"ile başbaşa kaldık. Yeni bir dizi edinme arzusuyla sanal alemde dolaşırken, ismi "Entourage" ile birlikte anılan "How to Make It in America"'ya rastladım. Aynı ekibin elinden çıktığı yazıyordu. Diziye başlar başlamaz sardı bizi ve ilk sezonun 8 bölümünü bir nefeste çektik gözlerimize. 2 kafadarın "New York"ta kendi işlerini kurma çabaları, çok gerçekçi bir dille ve çok iyi oyunculuklarla resmediliyor. Bu dizide "Sex and the City" veya "Entourage"''daki gibi bir masal ve masalsı mekanlar hikaye edilmiyor. New York gibi her alanda sıkı rekabetin yaşandığı bir şehirde, bir baltaya sap olabilmenin zorlukları, çok parası olmayanların gittiği mekanlarda, inandırıcı bir dille anlatılıyor. Heyecanla ikinci sezonu bekliyoruz.
Henüz izleyemediğim 1945 tarihli Michael Curtiz'in klasiği, 5 bölümlük bir mini diziye uyarlanmış. 1930'larda kendisini aldattığı için kocasından ayrılan Mildred Pierce'in, iki kızını geçindirebilmek için iş hayatına atılmasını anlatan dizi, Kate Winslet'in alıştığımız iyi performansının da katkısıyla gerçekten güzel başladı. Ama ilerledikçe tüm Hollywood tuzaklarına düştü, klişelere sarıldı. Gerçekten sonunu zor getirdik. Her şey, dramayı uçlara taşımak adına bu kadar siyah beyaz olmalı mıydı, bu kadar kolaycılığa kaçılmalı mıydı bilemiyorum ama ben hiç ikna olmadım.
Elif Şafak'ın okuduğum ilk kitabı "Araf"'ı pek beğenmemiştim ama sonra "Bit Palas" ve "Baba ve Piç"'i çok beğendim. Tasavvuf ve Mevlana hakkında olduğunu bildiğim "Aşk"'tan ise uzun süre "ağır kitaptır" diye uzak durdum, ama çok yanılmışım. Kitaba başlamamla bir nefeste okuyup bitirdim ve gerçekten çok iyi geldi. Gerçi kitap kusursuz değil, sanki iki farklı yazar yazmış gibi. Günümüzde geçen kısmında mutsuz Amerikalı bir ev kadını var, sonra bu kadın bir yayınevi için bir romanı incelemeye başlıyor, yani kitap içinde kitap. İşte bu incelenen romanda anlatılan Mevlana ile Şems'in hikayesi tek kelimeyle muhteşem yazılmış. Hikaye farklı karakterlerin gözünden anlatılıyor, ne eksiği ne de fazlası var. Aslen İngilizce yazılıp, yazarın katkısıyla Türkçe'ye çevrilmesine rağmen o kadar güzel bir dili var ki, bana Murathan Mungan'ın tiyatro oyunlarındaki dilin zenginliğini hatırlattı. Kitabın sonuna kadar verilen 40 kuralı da tekrar tekrar okumak gerekiyor. Ama diğer yandan Amerikalı kadının hikayesi de, o kadar zorlama ve çiğ ki, kitap her ona geçtiğinde bölümleri atlamak istedim. Keşke anlatılanları günümüze bağlamaya ve okuyucuya "bunlar eskimiş düşünceler değil, sen de hayatını değiştirebilirsin" mesajını vermeye bu kadar gayret etmeseydi. Yine de uzun zamandır okuduğum en iyi kitaptı.
Zülfü Livaneli, sanatın pek çok dalına el atıp, hepsinde de başarılı olabilen çok nadir sanatçılardan biri. Elime geçtikçe romanlarını büyük bir beğeni ile okuyorum. Başta "Mutluluk" olmak üzere (çok kötü bir şekilde filme aktarıldı, ama roman mükemmeldi), "Leyla'nın evi" ve "Son ada" beğendiğim diğer kitapları. Bu romanlara bakınca, sadece sanatın farklı dallarında eserler vermediğini, tek bir dalın da alt türlerine el attığını ve kendini tekrarlamadığını görüyoruz. Son kitabı "Serenad"da da bu kural değişmiyor, daha önce yazdıklarından farklı olarak bu sefer bir tarihsel roman sunuyor okurlarına. 2. Dünya savaşında yahudi soykırımından kaçarak Türkiye'ye sığınan bilim ve sanat insanlarının hikayesi, ülkemize büyük katkılar yapmış bu insanlardan birinin, yıllar sonra İstanbul'a yaptığı kısa bir ziyaret üzerinden anlatılıyor. Genelde okuduğum tarihi romanların edebi yanları biraz kısa kalır, anlattıkları hikayeye polisiye ögeler katarak okuyucuyu romana bağlarlar. Livaneli'nin eseri de bu tanıma uyuyor. Zayıf yönlerine değinirsem, başından itibaren kurmaya çalıştığı gizem bence çok açıktı, ve elindeki malzemenin tamamını romanın içine yedirme çabası da yer yer bana zorlama geldi. Hikayenin merkezindeki kadın karakter fazla sıradandı, daha önce bu tür yazılmış pek çok romanda rastlanabilecek bir karakterdi. Romanın beğendiğim yanı ise akıcı bir dili olması ve tutturduğu kurgu üzerinden, çoktan unutulmuş, muhtemelen hiç bir zaman hak ettikleri değeri halk nezdinde alamamış bu değerli akademisyenlere ışık tutmasıydı. Muhtemelen filmlerde denk geldiyse bahsetmişimdir, kanaatimce 2.Dünya savaşında yapılan katliamın tek sorumlusu Almanlar değildir, olan biten her şeyin farkında oldukları halde seyirci kalan tüm milletlerdir. Türkler'in de bir yandan katliamdan kaçanlara kucak açarken uyguladığı çifte standarta, bu kitapta üzülerek şahit olacaksınız.
Yeni Zelanda'lı yönetmen Niki Caro'dan Yeni Zelanda'nın yerli halkını merkezine alan bir film. Küçük bir topluluğun yaşlı lideri eski töreleri yaşatma arzusundadır, ancak gençler bu eskimiş geleneklere şüpheyle bakmaktadırlar. Liderin oğlu sanatçı olup Avrupa'ya göçerek en büyük hayal kırıklığını yaratmıştır, tek torun da bir kız çocuğudur, ve bir kız çocuğunun liderlik etmesi ataerkil dünya görüşüne sahip büyükbabanın gözünde söz konusu dahi olamaz.
Esasında Dünya'nın her tarafında, ama özellikle de gelişmekte olan (ve tabii ki gelişmemiş) toplumlarda halen çok yaygın olan erkek egemen bakış açısına fazla bağırıp çağırmadan, bir kız çocuğun cephesinden yapılan sessiz başkaldırıyı anlatıyor bu film.
Ken Loach, Costa Gavras ile birlikte, siyasi filmler deyince aklıma ilk gelen iki yönetmenden biridir. Hemen hemen tüm filmlerini de çok beğenerek izledim. Dünya'nın her tarafındaki sorunlara çekinmeden el atar, gözünü kırpmadan eleştirir. Bu sefer "Route Irish" ile Irak'ta özel güvenlik şirketlerinin şişkin maaşlı elemanlarının yaptıkları insan hakları ihlallerine çevirmiş kamerasını. Yanlız bu sefer biraz kuru kuru anlatıyor, anlatılanları sinemasal hikayeye yerleştirmek için, daha önceki filmlerinde gösterdiği özeni göstermiyor. "Şu noktayı da atlamayalım, şu sahneyle bunu da söylemiş olalım" diye yapmış hissiyatını veren pek çok sahne var. Dolayısıyla olayın içine izleyiciyi yeterince çekemiyor, içimizde kabarması gereken öfke dalgası yerinden pek kımıldamıyor, esasında bilinmedik, yazılmadık pek bir şey de anlatmıyor.
Aşağıda kronolojik olarak sıralayacağım, izlemiş olduğum Loach filmleri listesinin en zayıf halkası maalesef bu son filmi oldu. Onun yerine, hala izlememiş olan varsa, mutlaka "Land and Freedom"'ı izlesin.
Dünya'da sinematografisi en sağlam olan filmlerin çıktığı ülkelerden biri Rusya (ve eski S.S.C.B). Bunun karşılığında izlenebilirlik ve akışkanlık her zaman benim damak zevkime uygun olmayabiliyor. Görsellik açısından rahatlıkla "Citizen Kane" ile kıyaslayabileceğim Kalatozov'un bu izlediğim ilk filmi, içerik açısından aynı şekilde etkilemedi. Bunda abartılı Rus vatanseverliğiyle yüceltilen savaş ve ülke adına gözünü kırpmadan ölüm propogandası da etkili oldu. Savaşa giden sevgilisinin yasını tutan Tatyana Samojlova'nın büyüleyici güzelliği de bu eskimiş düşünce yapısının filmi aşağıya çekmesini engelleyemedi. Ama filmi sık sık durdurup çekilen planları hayran hayran seyretmek mümkün.
Rahatlıkla en sevdiğim yönetmenler arasında sayabileceğim Zhang Yimou'nun hemen hemen tüm filmlerini çok seviyorum, özellikle daha eski filmlerinden "Raise the Red Lantern" ve "The Story of Qiu Ju" kaçırılmayacak filmlerinden. 2002 yapımı "Hero"'da ise Çin dövüş sanatlarının en üst örneğini verdikten sonra yönetmen biraz duraklama dönemine girdi. "House of Flying Daggers" ve "Curse of the Golden Flower" filmleri "Hero"'nun üzerine bir şey ekleyememekle birlikte kitch tabir edibilecek ögeleri fazlasıyla barındırdılar. Kitch yüklü bu türde diğer bir Çinli yönetmen Chen Kaige zaten sayısız örnek vermişti.
Ben Zimou'yu yine sade ve Çin'in taşrasında geçen filmleri yaparken izlemeyi arzu ediyordum, ve bu arzum da "Under the Hawthorn Tree" ile gerçekleşecek gibi görünüyordu ama maalesef içerik beni hayal kırıklığına uğrattı. Çin kültür devirimi esnasında fakir bir kızın aşkını anlatan hikaye, bana yoğun şekilde "The Road Home"'u hatırlattı, ama her yönüyle bu filmin gerisinde kaldı. Zimou'nun son yıllardaki kısırlığının sadece dövüş sanatları türüne sıkışmışlığı olmadığı gözüküyor, ciddi bir sanatsal ve sinemasal zaaf içerisinde, bu da beni çok üzüyor, çünkü eski filmleri gerçekten de muhteşemdi.
İzlediğim Yimou filmleri;
2010 Under the Hawthorn Tree
2006 Curse of the Golden Flower
Bertucelli'nin ikinci uzun metrajlı, benim ise izlediğim ilk filmi. Başrolde, "Love etc."'den bu yana büyük beğeniyle izlediğim Charlotte Gainsbourg var. Mutlu bir ailenin babalarını kaybetmesiyle başa çıkmaya çalışmalarını anlatan film, ailenin doğa içindeki evlerinin bahçesindeki büyük ağaç ile baba arasında metaforik bir bağ kuruyor. İlk çeyreği ilgi çekici ve ümit verici başlayan film sonrasında gereksiz zorlamalara girişiyor ve inandırıcılıktan da uzaklaşıyor. Yönetsel zaafları olan filmde Gainsbourg'un performansı da çok sönük kalıyor. Maalesef beğenmedim.
Yüzyıllardır Ceyazir'de bulunan bir manastırın rahipleri, köktendinci terör karşısında ülkeyi terk edip etmeme ikileminde kalıyorlar. Bir yanda inançlarının gereği olarak, tanrı nasıl uygun görürse anlayışı ve onların yardımına muhtaç olan fakir köylüler, diğer yanda da çok bariz üzerlerine gelmekte olan tehlike ve göz göre göre şehit olma durumu var. Tahmin edileceği üzere bu ikilem bol malzeme sunuyor, ama film bizi malzemeye boğmuyor. Şiirsel ve sade bir dili var, fazla şey söylemeden, anlatmak istediklerini anlatıyor. İyi bir film olmakla birlikte yer yer sıkıcı olmanın da kıyılarından dönebiliyor.
Morris ilk uzun metrajlı filminde son on yıllara damgasını vuran "islami" terörün saçmalığını, 4 Britanyalı beceriksiz cihad savaşçısı üzerinden anlatıyor. Bu komik ve abzürt film insana kolayca "ne kadar da saçma" dedirtiyor ama binlerce masum insanın hayatına mal olan terör olaylarını her gün haberlerde izlerken, esasında yaşananların ne kadar abzürt olduğunun ne kadar farkındayız?
