Bu seneki festivalin finalini Babylon Lounge'da DJ Maestro'nun müziği eşliğinde, kurtlarımızı dökerek yapmaya karar verdik. Sanatçı hakkında verilen bilgilere göre kendisi Hollanda’nın en ünlü caz DJ’i olarak tanınmış ve funk, caz, latin ve elektronik müziği harmanlayarak, efsanevi caz
plak şirketi Blue Note imzalı sekiz albüm çıkarmış, altı kez de platin kazanmış.
Babylon Lounge'a geldiğimizde, DJ Maestro bir köşede mixer'inin arkasında kendi başına takılıyordu, mekanda bulunan as sayıda dinleyici de kendi içinde muhabbete dalmış, bir konsere gelmiş havasında değildi. Belki biraz da bu ilgisizliğin etkisiyle DJ bence cazla pek bir yerinden bağı olan müzikler çalmadı, basbayağı ortamı çosturacak kulüp müziği çaldı ki, bunda da başarılı oldu, zira bir süre sonra herkes dans etmeye başladı, biz de geç saatlere kadar pistte haftanın stresini üzerimizden attık. DJ Maestro'nun olması gereken ama bu tarzda gerçekleşmeyen müziği şu şekilde olsa gerekti;
Festivallerin en güzel yanlarından biri, yıllarca bir şekilde kulağımızdan kaçmış olan müzisyenleri keşfedebilmek. Ketil Bjørnstad'ın adının çok sevdiğim cazcılardan Tord Gustavsen ve Arild Andersen ile anıldığını görünce hemen bilet edindim. Konserin CKM'de, dolayısıyla evime yürüme mesafesinde olması sayesinde biletleri de gişeden alabildim, böylece hiç hazzetmediğim Biletix'e para kaptırmamış oldum.
Solo piyano olarak gerçekleşen konser çok dinlendirici ve çok keyifliydi. Bjørnstad'ın müziğini Keith Jarrett'la Michael Nyman arasında diye tanımlayabilirim. Doğaçlama çalış şekli Jarrett'da olduğu gibi başka bir boyuttan vahiy şeklinde inmiş tadı vermiyor, onunki kadar bir derinliğe sahip değil, daha melodik, mükemmel film müziği olacak kıvamda. Konserin güzel bir diğer yanı da, Bjørnstad her parçadan önce, o parçanın hikayesini anlattı, böylece eseri dinlerken zihnimizde Bjørnstad'ın müziğiyle resmettikleri daha rahat imgelendi. Bir hikayesi çok hoşuma gitti; 16 sene kadar Oslo'nun güneyinde, kışları 250 kişinin kaldığı bir adada yaşamış, hatta Wagner'in "Uçan Hollandalı"'sının gemisi bu adanın bulunduğu fyordlarda karaya vurmuş. Bu tehlikeli bölgede kullanılan, adanın deniz feneri sadece ışıkla değil aynı zamanda 4 farklı tonla gemicileri uyarıyormuş, piyanoda bize bu 4 notayı çaldı. Kendisine bu aralar niye hep Mi Minör besteler yapıyorsun diye sorulduğunda, bu sürekli uğuldayan deniz fenerinin etkisinde kaldığını fark etmiş. Bunun üzerine bu 4 ton üzerine kurulu bir beste yapmış. Diğer eserlerinin de ortak paydasında hep bir şekilde deniz, okyanus, dalgalar, yani kısacası su var. İstanbul'un da doğasından etkilendiğini söylediğinde, herhalde yeşili değil, denizi, boğazı kastediyordur diye düşündüm.
Şimdi sizi Bjørnstad'ın müziğiyle başbaşa bırakayım;
Bir önceki yazımda Oda Orkestrasını kapattığı için çattığım Akbank, en azından düzenlediği Caz festivalini 22 yıldır istikrarla sürdürüyor.
Konserden bahsetmeden önce İbrahim Maalouf'un müziğiyle tanışma hikayeme kısaca değinmek istiyorum. Beyrut uzun yıllardır seyahat etmek istediğim şehirlerin en başında geliyordu, evvelki sene Antakya'ya yaptığımız seyahat de bu arzuyu iyice kamçılamıştı. Sonunda geçen mayısta sürekli seyahat ettiğim en yakın iki dostumla bu çok özel şehri ve hatta Lübnan'ın önemli bir kısmını, Byblos, Bekaa Vadisi, Baalbek, ve büyüleyici Kadişa vadisini kiraladığımız arabayla gezdik. Hayatımda yaptığım en etkileyici geziydi. Mayıs ayında Lübnan gibi bir yerde sandaletlerle karlar üzerinde yürümek gibi çocuksu sürprizlerini bir yana bırakırsam, esas etkilendiğim bu ülkenin ve özellikle Beyrut'un sayısız yıkıma karşı dimdik ayakta duruyor oluşuydu. Tahrip olmuş pek çok binanın yanında, mimari olarak çarpıcı pek çok modern binalar inşa ediyorlar, fakirlikle zenginliğin, yıkımla inşanın, eğlenceyle hüznün tezatlığı, şehirde kelimelerle açıklanması imkansız bir aura yaratıyor. Tüm bunlara bir de (birkaç gün içerisinde tanışabildiğimiz kadarıyla) insanlarının iç güzelliği ekleniyor. Şiddetin her an kol gezdiği ülkede, insanlarda adeta bir boşvermişlik var, yaşadıkları her ana şükreder gibi garip bir "huzur" içerisindeler. İstanbul'da yaşayanların, insanı boğan agresifliğinden ve koşuşturmacasından eser yok, kimse bir yerlere yetişmeye çalışmıyor, hem niye çalışsın ki, koşarken gittiği (veya gittiğini sandığı) hedefin yıkılmayacağı, koşarken başına bir şey gelmeyeceği ne malum.
Uzun lafın kısası hayatımda ilk defa bir şehire aşık oldum (İstanbul aşkım doğuştan, onu saymıyorum), ve İstanbul'a döndükten sonra uzun süre oralara bir an önce tekrar gitme arzusuyla baş etmek zorunda kaldım. Benimle benzer şekilde bu seyahatten çok etkilenmiş olan dostlarımla, bu özlemimizi sürekli birbirimizle paylaştığımız Lübnan müzikleriyle bastırmaya gayret ettik. Daha Beyrut'a gitmeden önce tanıştığım ve müziklerine bayıldığım Mashrou Leila'dan, Lübnan'ın Sezen Aksu'su Fairouz'a kadar sayısız Lübnan'lı sanatçı bu dönemde tesellim oldu. Bir gün aşağıdaki parça posta kutuma düştüğünde ise gerçekten dağıldım;
Bu parçayı dinledikten sonra ortak kararımız kesindi, ne yapıp edip, İbrahim Maalouf'u Lübnan'da dinlemeliydik. Kendisi çocukluğundan beri Fransa'da yaşadığı için bu ihtimal çok güçlü değildi, ama Akbank Caz Festivalinin programı açıklanır açıklanmaz, hayalimizin yarısı kendiliğinden gerçekleşmiş oldu ve evvelki akşam Garajistanbul'daki yerimizi aldık.
İlk şaşkınlığım, konser alanının tamamını tıka basa doldurmuş olan gençlerdi. İbrahim Maalouf'un (her ne kadar kendisi benim ve diğer Türk okurların çok sevdiği Amin Maalouf'un yeğeni olsa da) ülkemizde bu kadar popüler olmasına ne kadar sevindiğimi anlatamam. Ama daha da büyük sevincim, bir dinleyici topluluğu bu kadar mı güzel olur. Bu günceye arada toslayanlar çok iyi bilir ki oldum olası "kazma" seyirci topluluklarından dert yanarım (mesela bkz. son yazı, veya SSM'deki tuhaf caz konseri). Ama evvelki akşam hepimiz aynı büyünün altındaydık. Kimse önlere gitmek için birbirini itmedi, kimse sigara içmedi, kimse telefonunun ekranında kaybolmadı, kimse bağıra çağıra yanındakiyle muhabbete dalmadı. Tam tersine herkes sahnedeki müthiş ekibe hep bir ağızdan eşlik etti. Herkes sadece İbrahim Maalouf'un ismini değil, müziğini de biliyordu. Bu durumdan sanıyorum Maalouf da büyük keyif aldı, dinleyiciyi gruplara bölerek, kah müziğe eşlik ettirdi, kah aksak ritimler tutturdu ve Beyrut'la ilgili samimi, içten anılarını uzun uzun seyirciyle paylaştı. Bir de eklemeliyim, bu eşsiz dinleyici grubu tek bir kez detone olmadan tüm melodileri seslendirdi, ve bir kez bile ritim kaçırmadı. Bu gençlere ulaşmanın bir yolunu bulmalıyım, keza hayatımın geriye kalanında izleyeceğim, dinleyeceğim etkinliklerde önümde, arkamda, sağımda solumda bu gruptan insanlar olmasını istiyorum.
Konserin içeriğini tasvir etmem ise imkansız; muhteşemdi, son albümü "Diagnostic"teki parçaları ve tabii "Beirut"u seslendirdi. Tamamı virtüöz ekibi şu şekildeydi;
Ibrahim Maalouf: Trompet
François Delporte: Gitar
Youenn Lecam: Flüt, Trompet
Xavier Rogé: Davul
Laurent David: Bas
Yvan Robilliard: Fender Rhodes
Akbank Oda Orkestrası'nın akıl sır erdiremediğim şekilde kapatılmasıyla, (Akbank ne müthiş bir sanat sponsoruymuş değil mi?) CKM'de bir nevi konser öksüzü kaldık. Bu ay başında Kadıköy Belediyesinin katkısıyla bir açılış konseri olması bizi heyecanlandırdı, umarım arkası gelir. Konserin ücretsiz olmasına rağmen, salonun yarısından büyük kısmı boştu, ama işin daha da acıklı tarafı davetiyeler tükenmişti, yani insanlar (daha doğrusu insansılar) sırf bedava diye davetiye almışlar, ama gelmeye tenezzül etmemişlerdi. Kadıköy belediyesinin sanat ve kültürü bu şekilde desteklemesi çok güzel ama bu konserlerin gençlerle buluşması için de aktif çalışması gerekir, zira konserde yaş ortalaması da 70-80 civarındaydı. Liseler ve üniversitelerden gençlerin bu konserleri izleyebilmesi gerekir ki, klasik müzik daha geniş kitlelere ulaşabilsin. Konsere gelen kesimin kalitesizliğini kelimelere sığdırmak ise mümkün değil, anons yapılmasına rağmen, tam konser başlayacakken bir cep telefonu çalmaya başladı, sanatçılar telefonun susmasını beklediler, sonra giriş yaptıklarında bir başka telefon çalmaya başladı, disko tınılı telefon uzun süre çaldı, sahibi telefonunun çaldığını fark etmesi bir hayli sürdü, seyirci tepki vermeye başlayınca sanırım jeton düştü. Zaten konserin oda müziği olması itibariyle telefonun sesi, iki enstrüman kadar yüksek çıkıyordu. Bu arada ben kendime sürekli telkinlerde bulunmaya devam ediyordum, "buraya güzel bir konser izlemeye geldim, lütfen hiçbir şeye sinirlenmeyeyim diye" Ama susan telefonun yerini bu sefer bir öksürük oratoryosu almıştı. Ağızlarını dahi kapamadan ve hiç çekinmeden toplu halde sahneye doğru böğürüyorlardı. İşin garip yani tüm bunlar havanın haftalardır 25-30 derecenin altına düşmemiş olduğu bir 3 ekim akşamında gerçekleşiyordu. Sanatçılarla aramızda mümkün olduğu kadar az insansı olsun diye en önlerden bir yere oturmuştuk, ancak tam yanımda oturan bayan, sanatçılara 1,5 metre mesafede oturmasına rağmen hiç umursamadan yüksek sesle burnunu çekiyor, ve burnundan boğazına kaçanları da yüksek sesle böğürerek temizliyordu, gerçekten de aklım yerinden fırlamaya ve sinirden elim ayağım titremeye başladı. Arada yerimizi değiştirdik. Ancak bu sefer yanımda oturan bayan esaslı bir öksürük krizine tutuldu, bir öksürüyor, bir su içiyor, sonunda su boğazına da kaçtı, ve boğulmak üzereyken salondan çıkmaya karar verdi. İnanın bunlar şaka değil ve hiçbir abartı da barındırmıyor. Konsere gelirsek, ilk bölümde Cesar Franck'ın "Sonata for violin and piano"'sunu seslendiren viyola sanatçısı Deniz Yücel oldukça tutuktu, çok gergindi ve vücut dili oldukça sıkıntılı sinyaller gönderiyordu (bunda seyircinin de esaslı bir payı olmuş olabilir), maalesef bir iki notaya da hafif yan bastı, piyanist Tutu Aydınoğlu ise pozitif ışığı, güler yüzü ve tutkulu çalışıyla tam bir profesyonellik sergiledi. İkinci bölüm çok sevdiğim bir besteci olan Rachmaninoff 'un çok güzel bir parçasıyla, Elegiaque Tiio, konseri benim açımdan kurtardı. Yine piyanist Tutu Aydınoğlu çok iyiydi, kemanda Nilgün Yüksel, müthiş sahne ışığı ve karizmasıyla Tutu'yu yanlız bırakmadı ve eseri çok güçlü yorumladı, bir tek bu ikiliye eşlik eden viyolonselci Bike Öner oldukça zayıf kaldı, belki çok genç olan yaşının da etkisiyle çok sessiz ve silik bir performans sergiledi, çoğu zaman viyolonseli işitmekte bir hayli zorlandık.
Geçen hafta beni bir hayli sarsan "Café de Flore"'dan bahsettikten sonra, hemen bir de bu tarz filmlerin panzehirine, yani "kendini iyi hisset" filmlerine değinelim. Benim için bu konuda "en" film "Groundhog Day"(1993)'dir. Aynı güne hapsolup, tekrar tekrar aynı anları yaşamak zorunda kalan bir havadurumu spikerinin (Bill Murray) hikayesi, günümüz insanına müthiş bir ayna tutmaktadır. Her anı aynı olmaya mahkum bir günde, gerçek farkı yaratmanın nasıl bir emek gerektirdiği çok etkileyici bir sadelikte sunulmaktadır.
Gelelim "kendini iyi hisset" türündeki son favorime. "Intouchables" boynundan aşağısı felçli olan kültürlü bir Paris zengininin kendisine bakıcı olarak deli dolu bir siyahi göçmeni seçmesini ve onunla geliştirdiği dostluğu anlatıyor. Filmin bütün masalsı fanstastikliğine rağmen konu, gerçek bir hikayeden ve bu hikayenin kitabından alınmış. Tabii inanamadığım için film sonrası hemen google'dan gerçek kahramanları da arayıp buldum. Felçli zengin rolünde sayısısız fransız filminden beğeniyle izlediğimiz François Cluzet var, ama filmin esas yıldızı kesinlikle bakıcı rolündeki Omar Sy. Kolaylıkla kitch olarak tabir edebileceğimiz bir yöne kayabilecek olan malzeme bu anlamda kesinlikle taviz vermiyor, ve kendini yer yer gözleri doldurarak yer yer güldürerek izletiyor.
Bu filmi gerçekten kendinizi mutsuz hissettiğiniz bir ana saklamanızı tavsiye ederim, sonuçtan çok memnun kalacaksınız. Filmin sonunda tek sıkıntınız, filmin daha uzun sürmemiş olması olacak.
Çok sevdiğim bir dostumun fb duvarında bu çizgiroman dizisini okuduğunu görünce hemen edindim ve bir nefeste içime çektim, okuyarak çarpılmanın etkisi bir başka oluyor. Doğum, yaşam, ölüm sarmalında hayat üzerine bolca soracakları ve söyleyecekleri bulunan bu 10 bölümlük dizi, her bölümünde bizi Bras de Olivias Dominguez isimli baş karakterin hayatında farklı bir kesite götürüyor. Zamanda bir ileri bir geri giderek, her yaşında hep aynı finale ererek, bizlere tutulan aynaya gözlerimiz dolarak bakıyoruz.
Bazı filmler vardır, insan izleyince dağılır, bir süre kendine gelemez. Beni de dağıtan pek çok film olmuştur, ilk aklıma gelen de "Requiem for a Dream"'dir. Uzun zamandır dağıldığımı hatırlamıyorum, ancak hiç beklemediğim bir anda "Cafe de Flore" beni darma duman etti. Çok beğendiğim yönetmenlerden Jean-Marc Vallée'nin izlediğim filmlerine daha önce şu yazıda değinmiştim.
Bu son filminin amacı "Requiem for a Dream"'deki gibi insanı göstere göstere dağıtmak da değildi, hatta içinde sansasyonel hiçbir olay da yoktu. Basit ve esasında sıradan bir aşk hikayesi, ruh ikizini bulma/bulamama durumu ve özellikle aşk acısı olarak binlerce filmin ortak paydasına yazılabilecek kavramlar, bu eserde benim için çok özel bir yere oturuyor. Yönetmenin paralel ilerleyen iki hikaye arasında kurduğu analojiye olan hayranlığımı kelimelerle ifade etmem çok zor. Kimsenin beklentisini yükseltmek istemem, pek çok insan pek çok farklı sebepten bu filmi hiç beğenmeyebilir, ama benim derimin altına sinsice nüfuz ederek, başta göz pınarlarımın bağlı olduğu sinirler olmak üzere ciddi bir tahribata yol açtı. Vanessa Paradis ve Hélène Florent'in müthiş oyunculuklarının da hakkını vermek lazım. Kısacası benim için çok çok çok özel bir film.
Takashi Miike'nin yeniden çekim bir samuray hikayesi olan "Harakiri"'sinden geçen ay bahsetmiştim. O filmden bir yıl önce başka bir samuray hikayesi daha anlatmış ki bu filmin de pek özgün olduğu söylenemez. Keza sinema tarihinin en muhteşem filmlerinden biri olan Kurosawa'nın unutulmaz "Seven Samurai"'ını hatırlatıyor. Onur mücadelesi veren az sayıda savaşçının koca bir orduya karşı mücadelesi söz konusu. Bu sefer 7 yerine 13 kişiler ama mücadeleleri inandırıcılıktan çok uzak, filmin sonu başından belli. Miike'nin yönetmenliğine ve filmin görselliğine diyecek yok, ama anlaşılan Miike ciddi bir senaryo sıkıntısı yaşıyor. Uç noktalardaki özgün filmlerinden sonra anaakım yapımlarına döndü ancak anlatımındaki özgünlüğü yitirdi. 7 Samuray'ın hikayesini izlemiş olanlar, bu filmden tatmin olmayacaklardır.
Labaki'nin güzelliğine ve yönetmenliğine hayranlığım, sıcacık filmi "Caramel" (2007) ile başlamıştı. İkinci uzun metrajlı filmi Cannes "Un Certain Regard" kapsamında şimdilik değineceğim son eser. Lübnan'da hristiyanlarla müslümanların yüzyıllardır barış içinde yaşadığı, kiliseyle caminin yan yana bulunduğu bir köy, Lübnan'daki dinler arasındaki çekişmelerden nasibini almakta, ve köyün erkekleri en ufak olaydan gerginlikler çıkarmaktadırlar. Köyün kadınları ise barışı korumak adına ellerinden geleni yaparlar, dışarıdan haber gelmemesi için köyün tek televizyonunu bozup, gelen gazeteleri yakarlar. Şu günlerde saçma ve zavallı bir film, İslam'ı aşağıladı diye yüzbinlerin sokaklara dökülmesindeki ruh hali, bu filmdeki mikro modelde çok başarılı bir şekilde masaya yatırılıyor. Labaki sayısız örnekle, yaşananların abzürtlüğünü gözler önüne seriyor. Mesela birbirlerinin boynuna sarılmak için fırsat kollayan erkeklerin kafasına dank etsin diye, bir sabah kadınlar dinlerini değiştirerek kalkıyorlar, hristiyan kadınlar başlarını örtüp namaz kılıyorlar, müslüman kadınlar başlarını açıp meryeme dua ediyorlar, ve erkeklerine hadi öldürmeye benden başla mesajını veriyorlar.
Labaki, bu konuyla ilgili verebileceği sayısız mesajı ardı adına sıralarken, bundan filmin sinemasal bütünlüğü biraz zarar görüyor, söylenenlerin ulanma şekli sorunsuz değil, karakterler arasındaki ilişkilerin gelişimi kopuk, dramla mizahın karışımı homojen değil, yani içerikten arındırırsak, oldukça sorunlu bir gövdeyle karşı karşıyayız, ama bu eseri içeriğinden bağımsız değerlendirmek büyük haksızlık olur, bu filmin şu anda Dünya'nın dört bi yanında "İslam'a hakaret edildi" diye meydanları dolduran, kafaları dogmalarla dolu (yani boş) güruha izlettirilmesinde büyük fayda var.
Hermanus'un 2011 yapımı filmi de Cannes 2011 "Un Certain Regard" bölümünde gösterilen filmlerden. Güney Afrika'dan çıkan filmlere pek sık rastlanmıyor, hatta bu film Cannes Film Festivali'ne katılan ilk afrikaan dilinde (Güney Afrikaya'ya ağırlıkla Hollanda'dan göç etmiş beyazların konuştuğu flemenk lehçesi) filmmiş. Bu bölgeden filmlerle sayıca az karşılaşsak da, bu sefer oldukça güçlü ve sıradışı bir yapımla karşı karşıyayız. İki yetişkin kız babası olan François, filmin açılış sahnesinde çok aşikar olduğu üzere yakın arkadaşının oğlu olan yakışıklı gence saplantı şeklinde kafayı takmıştır. Gizli eşcinsellik ve bastırılmış cinselliğin, kişinin ruh halinde açtığı derin travmalara, bu travmaların sebep olabileceği tahribatlara çok sade ve gösterişsiz bir yaklaşım sergiliyor yönetmen. Yavaş tempolu film, derdini bol diyalog yerine, sessizliğin gerginliği ve tekinsizliği üzerinden anlatıyor, başrolde çok başarılı olan Deon Lotz'un bakışları her şeyi ifade etmeye yetiyor.
2011 Cannes Film festivalinin "Un certain Regard" bölümünden bir diğer film Gerardo Naranjo'dan geliyor. Latin Amerika'daki ülkelerden sık sık, bu ülkelerde yaşanan mafya şiddetini anlatan filmler çıkıyor. Miss Bala da bir güzellik yarışmasına katılacak olan masum ve güzel bir kızın, yanlış zamanda yanlış yerde bulunarak nasıl kendini bir suç örgütünün merkezinde bulunduğunu anlatıyor. Yönetmen, özellikle suça bulaşmanın ne kadar kolay olduğunu ve genelde de suça bulaşmama gibi bir seçeneğin sokaktaki sıradan insanlara bırakılmadığını, kendilerini koruma imkanlarının hiç olmadığını vurgulamak istiyor. Bu anlamda film amacına ulaşıyor, oyunculuklar da başarılı ama yine de filmin akışını ve ritmini fazla beğenmedim, bir "Cidade de Deus" veya "Tropa de Elite" gibi insan kendini filme kaptırmıyor.
Wael Shawky'nin haçlı seferlerini 200 yıllık kuklalarla resmettiği filmini geçen sene İstanbul Bienali'nde çok beğenerek izlemiştim. Bu bir dörtlemeymiş ve ikinci bölümünü de KW'de gerçekleşen Wael Shawky etkinliğinde izleme şansına sahip oldum. Kuklaların insanı çarpan auraları, arapçanın büyüleyici tınısı, ışığın kullanımı aynen birinci bölümde olduğu gibi çok etkileyiciydi. KW'nin diğer bir katında da filmde kullanılan kuklalar sergileniyordu.
Wael'in gösterilen diğer bir filmi "El Araba El Madfuna"'da bir nevi çölde kumda oturarak bu sefer kuklalar yerine, çocukların ağızından bir şaman hikayesi dinliyoruz. Yetişkin rolüne bürünmüş çocuklar, yetişkinler tarafından seslendirilmişler.
Bir sergi alanı olarak Berlin'deki Postfuhramt binasına ulan hayranlığıma şu yazıda değinmiştm. Yolum her Berlin'e düştüğüne bu binadaki sergileri gezmeye niyetliydim, ancak bu yazıda bahsedeceğim sergi, muhtemelen bu binada takip edebileceğim son sergi olacak çünkü Berlin'in kültür hayatı da kendini kapitalizmin vahşi pençelerinden kurtaramamış ve C/O yakın zamanda bu binadan taşınmak zorundaymış, keza bu güzelim bina, satın alan şirketin merkezi olacakmış.
Sergiye gelirsek, modayla pek yakın bir ilişkim olduğunu söyleyemem, moda fotoğrafçılığının bir sanat olup olmadığı da daha önce kafamı kurcalamış bir konu değildi. Son yüzyıldır modanın ve moda fotoğrafçılığının gelişimi, moda dergilerinin arşivlerinde yapılan sıkı bir taramayla, bu sergide gözler önüne serilmiş. Bu arada sergilenen fotoğrafların büyük kısmı da Vogue'un arşivinden. Vogue'un gelişimi, yönetimi, fotoğraf sanatçılarıyla çalışması kronolojik bölümlere ayrılmış sergide fotoğrafların yanısıra anlatılmış. Helmut Newton ve Man Ray gibi çok ünlü isimlerin eserleri görülebiliyor. Eminim modayı dikkatle takip edenler bu sergide kendilerinden geçeceklerdir. Fotoğraflardaki müthiş estetikten etkilenmekle birlikte mekanın darlığına karşılık, sergilenmek istenen fotoğraf sayısının fazlalığı beni biraz rahatsız etti. Çok fazla yaratıcılık olmadan yan yana balık istifi gibi dizilmiş, hem de formatları gözleri tam doyuramayacak kadar ufak olan fotoğraflar, üstüne bir de çok kalabalık olan sergi mekanının klostrofobik havası, etkinliğin etkisini benim gibi modaya nötür kişilerde azaltmış olabilir. Yine de sergi, başlığını hak ediyor "Zamansız güzel".
Cannes Yarışma filmleri dosyasını kapatalı 2 hafta oldu, elim bu arada klavyeye gitmediğinden, bari Cannes Film Festivali'nin "Un certain Regard" bölümünden bir filmle devam edelim. Joachim Trier'in ilk uzun metrajlı filmi "Reprise"'i (2006) çok beğenmiştim, İstanbul Film Festivali'nde Altın Lale ödülünü de çok hak ederek kazanmıştı. 5 yıl ara verdikten sonra çektiği ikinci uzun metrajlı filmi "Oslo, August 31st" de bu yıl İstanbul Film Festivali'nde jüri özel ödülünü kazandı. Altın Lale'yi kazanan filmi henüz izleyemedim, ama bu filmden daha iyiyse, gerçek bir başyapıt olması gerekir, keza bence "Oslo, August 31st", müthiş "Reprise"'in de üzerinde bir filmdi.
Başta inanılmaz yetenekli başrol oyuncusu olmak üzere, mekan ve tarz olarak birebir örtüşen iki film, yine de bir tekrar olma tuzağına düşmüyor. Bir uyuşturucu bağımlısı, tedavi görmekte olduğu klinikten bir iş görüşmesi yapmak ve eski arkadaşlarını ziyaret etmek üzere bir günlük izinle Oslo'ya dönüyor. Filmin, hayata tutunma ve arkadaşlıklar üzerine, çok doğal ve çok sade bir şekilde anlatacakları var. Baş karakter Anders'in ruh halini anlamak için uyuşturucu bağımlısı olmaya ve hayattan izole bir klinikte zaman geçirmeye gerek yok. Özellikle büyük şehirlerde hayatın, çoğu insanın sağlıklı bir şekilde kaldırabileceğinden hızlı akan zamanında, hengame içinde savrulurken birbirine hızla yabancılaşan insanlar, kendilerini kolaylıkla benzer bir melankoli içinde bulabilirler. Deri altına güçlü şekilde nüfuz eden etkileyici bir eser.
Cannes 2011 yarışma filmleri kapsamında bahsedeceğim son esere gelmeden önce yönetmen Radu Mihaileanu'nun daha önce izlemiş olduğum muhteşem iki filmine değinmek isterim. "Train de Vie" (1998) ikinci dünya savaşında yaşanan soykırımla ilgili yapılmış bence en iyi bir kaç filmden biridir. Bir yahudi köyünde yaşayanlar, başlarına geleceği hissederek bir plan yaparlar. Katliamların yapıldığı kamplara yahudileri taşıyan Nazi trenlerine benzer bir tren inşa ederek, kendi aralarında Naziler ve tutuklu yahudiler olarak ikiye ayrılırlar, tüm köyü bu trenle Alman hakimiyetindeki topraklardan çıkarmak için bir kaçış planı hazırlarlar. Mizahı kullanarak en güçlü mesajları vermesi açısından "Life is beautiful" ile kıyaslanabilecek film, onun kadar ses getirmese de en azından onun kadar başarılı.
Diğer filmi "Va, vis et deviens" (1998) de çok güçlü politik mesajlar içeren bir yapıt. Etiyopya'da yaşayan siyah bir kavimin yahudi oldukları resmen kabul edilince, Dünya'nın her tarafından kabul edildiği üzere bu kavimden de yahudiler İsrael'e kabul edilirler. Ancak ırkçılıktan tarihleri boyunca çok çekmiş olan yahudiler, bu siyah ırktan gelenleri aralarına ayrımcılık yapmadan kabul etmekte çok zorlanırlar.
Bu kaçırılmaması gereken iki filme üçüncü bir film mi eklendi heyecanıyla başlayınca "La Source de Femmes" ciddi bir hayal kırıklığı yaratabilir. Oldukça iyi başlayan film, hemen bizim bir Yeşilçam klasiğimizi anımsatıyor, hatta birebir uyarlaması mı diye düşündürüyor. Hatırlar mısınız "Şalvar Davası"'nı? (1983) Müjde Ar, köye gelip, çalışan kadınların gözünü açan şehirli kadını, Şener Şen de köyün uyanık muhtarını canlandırıyorlardı. Erkeklerin bütün gün kahvede oturdukları, kadınların tarlaya çalışmaya gittikleri düzeni, kadınlar gece yatakta greve giderek değiştirmeye çalışıyorlardı. Kuzey Afrika'nın benzer şekilde tutucu ve geri kalmış bir köyünde, köyün tüm suyunu kadınlar bir tepenin üzerindeki kuyudan taşımak zorundadırlar ve pek çok kadın da bu yolda çocuğunu düşürmüşlerdir. Kadınlar aynı şekilde gece yatakta greve giderek, erkekleri yola getirmeye karar verirler. Yeşilçam versiyonunda, kara mizah tutarlı bir şekilde filmin başından sonuna kadar hissedilir, hatta erkeklerin köye genelev kurmaları, kadınların onlara karşı önlem olarak gizlice şap yedirmeleri unutulmaz sahnelerdir. Radu'nun versiyonunda ise bir noktadan sonra mizah tamamen bir kenara bırakılıyor, film kendini bir hayli ciddiye almaya başlıyor, ve bir baş öğretmen edasıyla didaktikleşiyor. İşte bu noktada bizim (belki bugün seyretsem yönetsel ve pek çok başka açıdan oldukça zayıf ve naif bulacağım) iddiasız "Şalvar Dava"'mızın dahi gerisinde kalıyor.
Takashi Miike gibi kendini kanıtlamış yönetmenlerin, büyük başyapıtların tekrar çekimlerine kalkışmalarına anlam veremiyorum. Henüz izleyemedim, ama Kobayashi'nin "Harakiri"'si (1962) eğer yeterli sayıda kişi oy vermiş olsa (bugün itibariyle en az 25.000 kişinin oylamış olması gerekiyor) IMDB top 250 listesine ilk 50 sıradan girecek bir değerlendirme almış durumda. IMDB'nin listesi Dünya genelinde sinemaseverlerin ortak paydasını temsil ettiğinden, benim hiç onaylamadığım popüler eserler çok üst sıralarda yer bulabiliyor. Mesela "The Shawshank Redemption" (1994) birinci ve "Godfather 2" (1974) üçüncü sırada ki, bu iki film benim en iyi ilk 1000 listemde dahi bulunamazlar. Yine de listede iyi filmler kötü filmlere ciddi şekilde ağır basar. Dolayısıyla böyle bir listeye 1962'de çekilmiş siyah beyaz bir japon klasiği üst sıralardan girme potansiyele sahipse, her namlı yönetmene bu filmin tekrarından uzak durmayı salık vermek gerekir.
Miike bence Japonya'dan çıkan en iyi yönetmen değil, ama sıradışı filmografisiyle en çok ses getiren yönetmen. Eserlerinde genelde sınırları zorlaması, beni de zorladığından, özellikle de "Audition"'ı (1999) seyrederken bayılma tehlikesi geçirdiğimden, filmlerine oldukça temkinli yaklaşıyorum, ve genelde izlememeyi tercih ediyorum. İlk izlediğim filmi 2001 yapımı "Visitor Q" esasında yönetmen hakkında uyarı sinyalleri veriyordu. Kayda değer görmediğim bir polisiye TV filmi "Kôshônin"'e denk gelmişliğim vardı. Ama Miike ile ilgili atlatmış olduğum en tehlikeli durum "Dead or Alive 2"'nin 2003 İstanbul Film Festivali için altyazı çevirisini yapmış olmam. O zaman henüz "Audition"'ı izlememiştim, ve başıma gelebileceklerden habersizdim. Neyseki "Dead or Alive" abzürt bir suç filmi çıktı da ucuz atlattım.
Çok üretken bir yönetmen olan Miike'nin diğer filmlerinden hassasiyetle uzak dururken, Cannes 2011 yarışma filmlerinden eksiğim kalmasın diye, elimde kumanda (her an görüntü & ses kısabilme adına) "Harakiri"'nin karşısına geçtim. Film başladıktan kısa bir süre sonra kumandayı bir yana bıraktım, çünkü karşımda deneysel, uç noktalarda bir film değil, klasik bir samuray hikayesi bulunuyordu. Ama tabii ki Miike'ye güvenmediğimden Harakiri sahnelerinde sesi ve gözlerimi kapatmayı ihmal etmedim. Çok güçlü bir sinematografi, iyi oyunculuklarla bezenmiş eser, Japonya'da yıkılan beyliklerle işsiz kalan samurayların, paralı lordların karşısına çıkarak, fakirlikle yok olan onurlarını harakiriyle kurtarmayı istemeleri üzerine kurulu. Bunun ne kadarı lord'lara kendilerini acındırarak para koparma amacıyla, ne kadarı bir onur mücadelesi, filme bırakalım. İlk başta oluşan intiba, hikayenin geriye dönüşlerle, farklı perspektiflerden gerçekleri göstermesi üzerine değişebiliyor. Bana biraz Kurasawa'nın muhteşem "Rashomon"'unu (1950) anımsattı. Filmin Cannes'da gösterilen ilk 3D film olduğunu da not düşelim.
Gelelim eleştireceğim kısımlara, filmin ilk yarısı çok çok iyiyken, ikinci yarıda tempo inanılmaz düşüyor, film söyleyeceğini çoktan söylemiş ve mesajını vermiş olduğundan bu ikinci kısım iyice bir anlamsızlaşıyor, mesajın vurgulandığı final sahnesi de fazla abartılı ve gereksiz, filmin inandırıcılığına esaslı bir darbe vuruyor. Filmin orijinali nasıl diye merak ettim, ama Miike birebir çektiyse, bu ağır ikinci bölümü bir kez daha izlemeyi göze alabilir miyim bilemiyorum.
Zaman zaman İsrael yapımı çok çok iyi filmlere denk geliyorum. Cannes 2011 de böyle bir filmle ve yönetmeniyle tanışmama vesile oldu. Oldum olası dram dozu iyi ayarlanmış baba-oğul gerilimi söz konusu olunca, filmler beni hemen içine çekiyor. Bu filmde de aynı dalda iki profesör baba-oğulun içten içe rekabetine tanıklık ediyoruz. Oğul başarılarıyla, babasını oldukça gölgede bırakmıştır, aksi ve uç noktada asosyal olan baba durumu böyle görmemekte ve haksızlığa uğradığını düşünmektedir. Baba, ulusal bir bilim ödülüne layık görülünce olaylar seyrini almaya başlar. Oyunculukların çok iyi olduğu filmde, yönetmen de portreleri çizerken harikalar yaratıyor. Yoğun dram, mizahla hafifliyor, ama hiçbir şekilde eksilmiyor, bu da sömürünün önünü tamamen kesiyor. Film boyunca sessizliğin hakim olduğu bir gerilim yoğun ve patlamak üzere bir fırtınaya hazırlıyor seyirciyi, ancak (dikkat ispiyon geliyor) yönetmen (ve tabii senarist) bu beklentiyi bilinçli bir şekilde karşılamıyorlar, film boyunca yaptıkları gibi, pek çok ögeyi seyircinin hayalgücüne bırakıyorlar. Bu kararlarına çok saygı duyuyorum, keza her şeyin "armut piş, ağzıma düş" şeklinde servis edildiği filmler, seyircinin zekasına ve hayalgücüne hakaret gibi geliyor çoğu zaman. Ama özellikle finalde, büyük ihtimalle mutlak bir deşarj ihtiyacı içimde olduğumdan, tatminsiz kaldım, ruh halimde buruk bir tat bıraktı, o biriken tüm enerjinin bir şekilde boşalması gerekiyordu, ama hiç işaretini vermeden pat diye filmi bitirdiler. Eminim sebep, bütün film boyunca finale yüklenen birikimin hakkını veremeyeceklerini düşünmelerinde değildi, ama yine de yoğun bir şekilde öyle bir his bıraktı.
Sonuç olarak kaçırılmayacak bir yapıt.
Julia Leigh'in ilk uzun metrajlı filmi "Sleeping Beauty", adının çağrıştırdığı gibi bir Disney "Uyuyan Güzel" uyarlaması değil. Zaten öyle olsaydı büyük ihtimalle Cannes 2011 yarışmacıları arasında bulunmazdı. Gerçi ismin tesadüf olduğunu sanmıyorum, tabii bilemiyorum, ama bence o masal dünyasına ironik ve esaslı bir gönderme var. Bununla ilgili daha fazla yorum yaparsam filmle ilgili ciddi ispiyon vermiş olacağım. Emily Browning'in büyük başarıyla canlandırdığı genç üniversite öğrencisi Lucy, hızlı tüketen, tükettiği her şeyin içini de hızlıca boşaltan günümüz toplumunda, yönünü tamamen kaybetmiş bir karakter gibi duruyor, ama suratında afallamış bir ifade yok. Hayata karşı umarsız bir tavır takınmış olan Lucy, görünürde fazla bir duygu belli etme potansiyeli de barındırmıyor. Geçimini sağlamak için seçtiği yollarda izleyici olarak sık sık "dur, yapma" refleksini göstersek de, o kaybedecek bir şeyi varmış gibi durmuyor. Niye "Uyuyan Güzel" olduğu konusuna hiç girmeyeceğim, ama filmin insanı boğmayan bir sembolizmle dolu olduğu aşikar. Yavaş temposu, sıradışı tarzı ile festival izleyicilerinin kesinlikle izlemesi ama anaakım seyircilerinin uzak durması gereken bir eser.
Bonello'nun Jean-Pierre Léaud'lu "The Pornographer"'ı (2001) izlenecekler listemde, ama önce kısmet 10 sene sonra çektiği "L'Apollonide"'i izlemekmiş.
Film, ismini 1800'lerin sonlarında Paris'te bulunan bir genelevden alıyor. Bu gerçekten olmuş bir genelev değil, ancak sayısız benzerinin oldukça gerçekçi bir benzeri. Tabii gerçekçilik hissini veren, bu genelevleri tecrübe etmiş olmak değil, filmin bir belgesele yaklaşan tarzı. Filmin bir başı, ortası, sonu, dolayısıyla bir hikaye örgüsü yok, yani o dönemdeki Paris genelev hayatından bir kesite şahitlik ediyoruz. Kadınların toplumdaki sorunlu durumları, varolabilmek için vücutlarını satmak zorunda kalmaları, onları paralarıyla satın alan erkeklerin şımarık, şişik, vahşi egoları esasında kadına şiddetin yoğun şekilde gündemde olduğu şu günlerde, geçen bir yüzyılda bir arpa boyu yol alınamadığına dair vurucu bir ayna tutuyor.
Filmin çekimleri, yarattığı atmosferi, oyunculuklar çok başarılı, ancak neredeyse tek mekanda geçen klostrofobik, karanlık atmosferi ve ağır ritmi, filme "şen şakrak hoş hatunlar görelim, gözümüz, gönlümüz açılsın" beklentisiyle yaklaşan izleyici kesimini büyük bir hayal kırıklığına uğratabilir.
